Güneş ışığının yükseldiği bir sabah, İber Yarımadası’nı bir anda karanlığa teslim eden bir elektrik kesintisi yaşandı. 28 Nisan 2025’te sabah erken saatlerde başlayan ve toplamda yaklaşık 16 saat süren bu kesinti, İspanya ve Portekiz’in her köşesinde hayatı durma noktasına getirdi. Trafik ışıkları sönmüş, metro hatları duraklamış, hastaneler ve belediye hizmetleri kesintiye karşı devreye aldıkları jeneratörler sayesinde ayakta kalmaya çalıştı. Şebekenin bir anda kopması hem endüstriyel tesislerde hem de günlük yaşamda ciddi aksamalar yarattı.
Şebekede Neler Tetikledi?
Olayın öncesinde, şebeke operatörleri Pan-Europa Faz Ölçer (PMU) sensörlerinden gelen alışılmadık frekans dalgalanmalarını izliyordu. Yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam üretimdeki payı %70’in üzerine çıkmış; rüzgâr türbinleri ve fotovoltaik paneller, klasik senkron jeneratörlerin sağladığı atalet (inertia) desteğini büyük oranda azaltmıştı. Bu durum, enerji akışının ani değişimlere karşı daha kırılgan hale gelmesine yol açtı.
Ayrıca sınır ötesi HVDC bağlantılarında yaşanan yönetim uyumsuzlukları etkili oldu. Fransa-İspanya sınırındaki doğrudan akım hatları ile Portekiz-Fas-İber hattında denge sağlanamaması, sistemler arası güç aktarımının hızla değişmesine ve kritik bir günlük yük hattının aşırı yüklenmesine neden oldu. Özellikle (N-1) güvenlik kriterlerinin tam olarak karşılanmaması, bir hat devreden çıktığında yedek kapasitenin yeterince hızlı devreye sokulamamasına yol açtı.
Kapanış ve Kara Başlatma Süreci
Kesintinin tespit edilmesinin ardından operatörler, etkilenen bölgeleri hızla izole etti ve kara başlatma (black start) işlemlerine başladı. Başlangıçta hidrolik santraller kendi kendine enerjiyi yeniden üretmek için kullanıldı. Ardından adım adım, düşük güçlü şebeke segmentleri büyük sisteme yeniden bağlandı. Fransa-İspanya arası bağlantılar, Portekiz-Fas interkonnektörü ve İtalya üzerinden yapılan enerji transferi, yeniden senkronizasyon sürecinin bel kemiğini oluşturdu.
İlk kritik aşama, enerjinin yavaş yavaş şebekeye pompalanmasıyla geçti. Enerji arz fazlalığına dikkat edilerek frekans dengesi korundu ve hatlar üzerindeki yükler kademeli şekilde artırıldı. Yaklaşık 16 saat içinde, akşam saatlerine doğru normal enerji akışı büyük ölçüde geri kazanılmış oldu.
Türkiye’den Bir Yansıma: 2015 Blackout
2015’in baharında Türkiye’de yaşanan benzer boyuttaki kesinti, dört ana 400 kV hattın eş zamanlı bakım nedeniyle devre dışı kalması sonucu tetiklenmişti. Doğu ve batı blokları arasındaki ani kopuş, frekans dengesizliklerini tetikleyerek zincirleme arızalara yol açmıştı. İstanbul’dan İzmir’e kadar geniş bir bölge saatlerce karanlıkta kalmış, sağlık ve ulaşım altyapısı jeneratörlerle idare edilmişti.
Her iki vakada da şebeke planlamasında dinamik güvenlik analizlerinin, geniş alan izleme sistemlerinin ve hızlı frekans koruma şebekelerinin önemi bir kez daha öne çıktı. Türkiye’deki olaydan çıkarılan dersler, PMU tabanlı erken uyarı sistemlerinin nasıl hayati rol oynadığını göstermişti.
Geleceğe Dönük Dersler ve Öneriler
Bu tür kesintilerin tekrarını önlemek için şu adımlar öncelikli hale gelmeli:
- Yedek Kapasite ve Rezerv Planlaması: Planlı bakım dönemlerinde devre dışı kalan hatlara alternatif enerji akış yolları oluşturmak.
- Geniş Alan İzleme: PMU verilerinin gerçek zamanlı analiziyle potansiyel arızaların önceden tespiti.
- Dinamik Simülasyonlar: Yenilenebilir payı yüksek senaryolar için özel stres testleri ve simülasyonlar.
- Hızlı Frekans Koruması: Özellikle atalet desteği düşük bölgelerde otomatik frekans düzenleme mekanizmalarının devreye alınması.
- Regülasyon ve Yatırım Teşvikleri: Kritik altyapı hatlarının güçlendirilmesine yönelik politika düzenlemeleri ve yatırım teşvikleri.
Bu adımlar, enerji geçişinin getirdiği teknik zorluklarla başa çıkarken toplumsal ve ekonomik etkileri en aza indirecek bir yol haritası sunuyor.
