Sürdürülebilirlik raporlaması, son yıllarda şirketlerin finansal tabloları kadar önem kazandı. Çünkü yatırımcılar, regülatörler ve toplum artık yalnızca kâr zarar tablolarına değil, şirketlerin çevresel ve sosyal etkilerine de dikkat ediyor. İşte tam bu noktada Avrupa Birliği tarafından geliştirilen Avrupa Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (ESRS), sürdürülebilirlik verilerini kurumsal raporlamaya entegre etmek için güçlü ve bağlayıcı bir çerçeve sunuyor.
ESRS Nedir?
ESRS (European Sustainability Reporting Standards), Avrupa Birliği’nin Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi (CSRD) kapsamında geliştirdiği ve şirketlerin sürdürülebilirlik performanslarını şeffaf, karşılaştırılabilir ve denetlenebilir biçimde raporlamalarını zorunlu hale getiren standartlar bütünüdür.
Bu standartlar:
- EFRAG (European Financial Reporting Advisory Group) tarafından hazırlanmıştır.
- Hem çevresel (E), hem sosyal (S), hem de yönetişimsel (G) konuları kapsar.
- Şirketlerin sürdürülebilirlik konularındaki etkilerini ve risklerini detaylı olarak açıklamasını bekler.
2024 itibarıyla büyük ölçekli AB şirketleri için zorunlu hale gelen bu raporlama sistemi, zamanla tedarik zincirleri yoluyla AB dışındaki şirketleri de kapsayacaktır.
CSRD ile İlişkisi Nedir?
CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive), Avrupa Komisyonu’nun 2022’de kabul ettiği yeni raporlama direktifidir ve ESRS bu direktifin uygulama aracıdır.
Yani, CSRD “ne raporlanmalı?” sorusuna yanıt verirken, ESRS “nasıl raporlanmalı?” sorusunu cevaplar.
Bu bağlamda:
- CSRD, şirketlerin sürdürülebilirlik bilgilerini zorunlu kılar.
- ESRS, bu bilgilerin hangi başlıklarda, hangi göstergelerle ve nasıl sunulacağını belirler.
ESRS Neden Gündemde?
ESRS’nin gündemde olmasının temel sebepleri şunlardır:
- Yeşil Mutabakat (Green Deal) hedeflerinin somut takibini sağlamak
- Yeşil dönüşüm finansmanı için güvenilir veri altyapısı oluşturmak
- Greenwashing (yeşil badana) uygulamalarını engellemek
- Yatırımcılara ve topluma sürdürülebilirlik konusunda şeffaf, standartlaştırılmış bilgi sunmak
Ayrıca bu standartlar sayesinde:
- AB şirketleri rekabet avantajı kazanacak
- ESG uyumluluğu olan firmalar daha kolay finansmana erişebilecek
- Tüm değer zinciri boyunca sürdürülebilirlik performansı izlenebilir olacak
ESRS Şirketleri Nasıl Etkileyecek?
Avrupa Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (ESRS), sadece Avrupa Birliği içindeki büyük şirketleri değil, Avrupa ile iş yapan binlerce küresel işletmeyi de etkileyecek bir dönüşüm yaratıyor. Bu yeni standartlarla birlikte sürdürülebilirlik, şirketlerin “PR konusu” olmaktan çıkıp finansal ve operasyonel bir gereklilik haline geliyor.
Kimler ESRS Kapsamında Raporlama Yapmak Zorunda?
ESRS, ilk etapta AB içinde faaliyet gösteren büyük ölçekli şirketler için zorunludur. Ancak bu etki zamanla aşağıdaki grupları da kapsayacak:
- AB’de faaliyet gösteren veya AB borsalarına kote olan şirketler
- Yıllık cirosu 150 milyon Euro’nun üzerinde olan ve AB’de şube ya da iştirak bulunduran AB dışı şirketler
- AB’li şirketlerin tedarikçileri, taşeronları ve lojistik iş ortakları
- Orta vadede, KOBİ’ler için sadeleştirilmiş ESRS (SME ESRS) sürümleri de uygulamaya alınacaktır
Bu geniş çerçeve sayesinde, Türkiye gibi Avrupa ile yoğun ticari ilişkileri olan ülkelerdeki şirketler de dolaylı olarak ESRS yükümlülüklerine tabi olacaklardır.
Ne Raporlanacak? Zorunlu İçerikler Neler?
ESRS kapsamında raporlanması gereken başlıca alanlar şunlardır:
- Çifte Önemlilik Analizi: Şirketin çevresel ve sosyal konulardan nasıl etkilendiği ve bu alanlara nasıl etki ettiği
- İklim Değişikliği ve Emisyonlar (ESRS E1): Kapsam 1, 2, 3 karbon salımı, net sıfır hedefleri, emisyon azaltım stratejileri
- Döngüsel Ekonomi ve Kaynak Kullanımı (E5): Malzeme verimliliği, atık azaltımı, yeniden kullanım oranları
- Sosyal Göstergeler (S1–S4): İş gücü çeşitliliği, adil ücret, insan hakları, tedarik zinciri sorumlulukları
- Yönetişim (G1): İş etiği, yolsuzlukla mücadele, karar alma süreçlerinin şeffaflığı
Her başlık altında, hem nicel veri (metrikler) hem de nitel açıklamalar (politika, hedef, strateji) yer almalıdır.
Şirketler Açısından Etkileri
1. Artan Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik:
Raporların halka açık ve denetlenebilir olması, şirketlerin tüm paydaşlara karşı daha şeffaf hareket etmesini gerektiriyor.
2. Yatırımcı Güveni ve Finansmana Erişim:
ESRS uyumlu şirketler, ESG odaklı yatırım fonları için daha çekici hale geliyor. Sürdürülebilirlik kredileri veya yeşil tahviller için erişim kolaylaşıyor.
3. Rekabet Avantajı:
Erken uyum sağlayan şirketler, tedarik zinciri içinde tercih edilen iş ortağı haline gelebilir. Regülasyona hazırlıklı olmak, operasyonel esneklik kazandırır.
4. Operasyonel Değişim ve Dijitalleşme İhtiyacı:
Raporlama zorunlulukları, şirketlerin iç süreçlerini gözden geçirmesini, veri toplama ve analiz altyapılarını güçlendirmesini gerektirir.
Burada dijital çözümler (örneğin Apollo Ecowise) devreye girer.
ESRS Kapsamında Raporlama Nasıl Yapılır?
ESRS ile birlikte sürdürülebilirlik raporlaması, artık sadece iyi niyetli niyet beyanları değil, veriye dayalı, sistematik ve karşılaştırılabilir içeriklere dönüşüyor. Şirketlerin bu yeni düzene uyum sağlaması için süreci dikkatle planlaması gerekiyor.
Aşağıda, ESRS uyumlu bir sürdürülebilirlik raporunun nasıl hazırlanması gerektiğine dair adımları bulabilirsiniz:
Çifte Önemlilik Analizi ile Başlayın
ESRS’in temel taşı olan çifte önemlilik, şirketin hem çevresel/sosyal konulara etkisini (inside-out), hem de bu konuların şirkete etkisini (outside-in) analiz eder.
Bu analizde:
- Konu başlıkları belirlenir (örneğin: iklim, iş gücü, su kullanımı)
- Paydaş görüşleri toplanır (çalışanlar, müşteriler, yatırımcılar)
- Önceliklendirme matrisi oluşturulur
Bu adım, hangi konularda raporlama yapılacağını belirlemek için kritik bir başlangıçtır.
ESRS Standartlarına Göre Rapor Bölümlerini Oluşturun
EFRAG tarafından yayımlanan ilk fazda 12 temel standart yer almaktadır. Bunlar üç ana kategoriye ayrılır:
Genel Standartlar:
- ESRS 1: Genel İlkeler
- ESRS 2: Genel Açıklamalar
Çevresel Standartlar (E1–E5):
- E1: İklim Değişikliği
- E2: Kirlilik
- E3: Su ve deniz kaynakları
- E4: Biyoçeşitlilik ve ekosistemler
- E5: Kaynak kullanımı ve döngüsellik
Sosyal Standartlar (S1–S4):
- S1: Çalışanlar
- S2: Çalışan dışı iş gücü
- S3: Etkilenen topluluklar
- S4: Tüketici ve kullanıcılar
Yönetişim Standartları (G1):
- G1: İş yürütme, etik ve iç kontrol yapıları
Her başlık altında hem nicel metrikler (örneğin CO₂ emisyon miktarı) hem de nitel açıklamalar (strateji, politika, hedef) yer almalıdır.
Veri Toplama, Ölçme ve Doğrulama Süreci
ESRS, sadece “yazılı açıklamalar” değil, ölçülebilir ve denetlenebilir veri setleri gerektirir. Bu yüzden:
- Karbon emisyonları Kapsam 1, 2 ve 3’e ayrılarak ölçülmelidir
- İş gücü verileri (yaş, cinsiyet, pozisyon bazlı) toplanmalıdır
- Su ve enerji tüketimi gibi operasyonel metrikler rapora dahil edilmelidir
- Veriler doğrulanabilir (audit-ready) formatta sunulmalıdır
Dijital Araçlarla Süreci Kolaylaştırın
Raporlamayı manuel sistemlerle yönetmek, hem hata riskini artırır hem de zaman kaybına yol açar. Bu nedenle birçok şirket, Apollo Ecowise gibi dijital sürdürülebilirlik yönetim platformlarına yöneliyor.
Apollo gibi platformlarla:
- Farklı departmanlardan veri entegre edilebilir
- Kapsam 1–2 emisyonlar otomatik hesaplanabilir
- Çifte önemlilik analizine uygun gösterge setleri oluşturulabilir
- Rapor çıktıları ESRS formatına uygun şekilde alınabilir
